การดูแลตนเองอย่างถูกต้องหลังการผ่าตัดมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการฟื้นตัวที่สมบูรณ์ และป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น นี่คือคำแนะนำสำหรับผู้ป่วยทั่วไปก่อนกลับบ้าน: 1. การดูแลแผลผ่าตัด 2. การรับประทานอาหาร 3. การทำงาน/การออกกำลังกาย 4. การรับประทานยา 5. การสังเกตอาการผิดปกติ อาการผิดปกติที่ควรต้องรีบกลับมาพบแพทย์ก่อนถึงวันนัดครั้งต่อไป ได้แก่: 6. การมาตรวจตามนัด

การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด (early ambulation) เป็นการกระตุ้นให้ผู้ป่วยเคลื่อนไหวร่างกายและลุกลงจากเตียงภายใน 24-48 ชั่วโมงหลังการผ่าตัด ซึ่งมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการฟื้นตัวและลดภาวะแทรกซ้อน ประโยชน์ของการลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัดมีประโยชน์ต่อระบบสำคัญต่างๆ ของร่างกาย ดังนี้: ขั้นตอนของการลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด ประกอบด้วย 2 ขั้นตอนหลัก คือ 1) การออกกำลังกายบนเตียง (Exercise in Bed) และ 2) การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด (Get Out of Bed) การออกกำลังกายบนเตียง เป็นการออกกำลังกายที่ผู้ป่วยควรทำทันทีที่รู้สึกตัว แม้ว่าจะอยู่ในห้องพักฟื้นหลังผ่าตัด ประกอบด้วย 4 ส่วนหลัก ได้แก่ การหายใจเข้า-ออกลึก, การไออย่างมีประสิทธิผล, การออกกำลังกายแขน-ขา และการพลิกตัว โดยมีรายละเอียดดังนี้: การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด (Get Out of Bed) เมื่อผู้ป่วยสามารถออกกำลังกายบนเตียงได้ครบถ้วน โดยไม่มีอาการหน้ามืด วิงเวียน ใจสั่น ความดันโลหิตหรือชีพจรไม่เปลี่ยนแปลงอย่างผิดปกติ ควรเตรียมลงจากเตียง โดยพยาบาลจะประเมินความพร้อมและให้ความช่วยเหลือในการลุกจากเตียงครั้งแรก ขั้นตอนการลงจากเตียง: การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัดเป็นส่วนสำคัญของการฟื้นตัว

อุบัติการณ์การกลับเป็นนิ่วในไตซ้ำ การกลับเป็นนิ่วในไตซ้ำเป็นปัญหาสำคัญหลังจากการวินิจฉัยและรักษาครั้งแรก การศึกษาในรัฐมินนิโซต้า สหรัฐอเมริกา พบอัตราการกลับเป็นซ้ำในระยะ 10 ปี อยู่ระหว่างร้อยละ 12 ถึง 56 ขึ้นอยู่กับปัจจัยเสี่ยงของแต่ละบุคคล (Rule et al., 2014) Akman และคณะ (2012) ศึกษาผู้ป่วยหลังการรักษาด้วยวิธี PCNL พบว่า ผู้ที่ปลอดนิ่วแล้ว มีโอกาสกลับเป็นซ้ำถึงร้อยละ 31.2 ภายในระยะเวลาเฉลี่ย 37.2 เดือน และผู้ที่ยังมีนิ่วคงค้างหลังการรักษามีการขยายขนาดของนิ่วถึงร้อยละ 63.0 นอกจากนี้ ผู้ป่วยเบาหวานยังพบอัตราการกลับเป็นซ้ำสูงกว่ากลุ่มที่ไม่เป็นเบาหวานถึง 2.5 เท่า เนื่องจากเบาหวานส่งผลต่อการทำงานของไต ทำให้ปัสสาวะมีความเป็นกรดสูงขึ้น ซึ่งส่งเสริมการเกิดนิ่วยูริกและนิ่วผสมยูเรตกับแคลเซียมออกซาเลต ในประเทศไทย การศึกษาในโรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่ พบอัตราการกลับเป็นซ้ำใน 1 ปีหลังการรักษาด้วย PCNL ร้อยละ 32.4 และด้วยวิธี ESWL สูงถึงร้อยละ 67.1 (Lojanapiwat et al., 2011) ขณะที่โรงพยาบาลศูนย์ขอนแก่นรายงานอัตราการกลับเป็นซ้ำใน 2

การผ่าตัดผ่านผิวหนังเพื่อนำนิ่วในไตออก หรือ Percutaneous Nephrolithotomy (PCNL) เป็นวิธีการรักษาที่ใช้สำหรับนิ่วในไตที่มีขนาดใหญ่หรือซับซ้อน มักเป็นการผ่าตัดที่กำหนดล่วงหน้า โดยผู้ป่วยจะได้รับการนัดหมายให้มานอนโรงพยาบาลล่วงหน้าเพื่อเตรียมความพร้อมอย่างน้อย 1-2 วันก่อนวันผ่าตัด การเตรียมความพร้อมก่อนเข้ารับการผ่าตัด วันผ่าตัด ก่อนเข้าห้องผ่าตัด: ขั้นตอนในการผ่าตัด: ความเสี่ยงและภาวะแทรกซ้อนที่มีโอกาสเกิดจากการผ่าตัด หลังผ่าตัด คำแนะนำวิธีการปฏิบัติตัวและบรรเทาอาการต่างๆ หลังผ่าตัด: หลังออกจากโรงพยาบาล หลังจำหน่าย ผู้ป่วยควรปฏิบัติตัวดังนี้: เมื่อไรควรกลับมาพบแพทย์ฉุกเฉิน? อ้างอิง: Bird, V. G., Canales, B.K., & DiBianco, J.M. (2025). Percutaneous Nephrolithotomy. Retrieved from https://urology.ufl.edu/patient-care/stone-disease/procedures/percutaneous-nephrolithotomy-pcnl/

เมื่อวินิจฉัยพบโรคนิ่วในไต แพทย์จะพิจารณาแนวทางการรักษาที่เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย โดยคำนึงถึงขนาด ชนิด ตำแหน่งของนิ่ว รวมถึงสุขภาพโดยรวมของผู้ป่วย วิธีการรักษานิ่วในไตหลักๆ มี 2 วิธี ได้แก่ การรักษาด้วยยา และการรักษาทางศัลยกรรม 1. การรักษาด้วยยา การรักษาด้วยยามักใช้กับนิ่วชนิดยูริก ซึ่งเป็นนิ่วที่สามารถละลายได้ โดยแพทย์จะให้ยาที่ช่วยปรับสภาพปัสสาวะให้เป็นด่างมากขึ้น สภาพแวดล้อมที่เป็นด่างจะช่วยให้นิ่วค่อยๆ ละลาย มีขนาดเล็กลง และสามารถถูกขับออกจากร่างกายพร้อมกับปัสสาวะได้เอง 2. การรักษาทางศัลยกรรม ในกรณีที่นิ่วมีขนาดใหญ่ ไม่สามารถหลุดออกมาเองได้ หรือการรักษาด้วยยาไม่เป็นผล แพทย์จะพิจารณาการรักษาด้วยวิธีการทางศัลยกรรม ซึ่งมีหลายวิธีดังนี้: 2.1 การสลายนิ่วด้วยคลื่นกระแทก (Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy [ESWL]) 2.2 การส่องกล้องผ่านทางท่อไต (Flexible Ureterorenoscopy [FURS]) 2.3 การผ่าตัดผ่านผิวหนังเพื่อนำนิ่วออก (Percutaneous Nephrolithotomy หรือ PCNL) 2.4 การผ่าตัดแบบอื่นเพื่อนำนิ่วออก (เช่น การผ่าตัดแบบเปิด [Open Nephrolithotomy]) สรุป การรักษานิ่วในไตมีหลายวิธีให้เลือก

บทนำ: โรคนิ่วในไต ปัญหาที่ต้องใส่ใจ นิ่วในไต (nephrolithiasis หรือ urolithiasis หรือ kidney stone disease) เป็นปัญหาสุขภาพที่พบได้บ่อยทั่วโลก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศไทยที่มีอุบัติการณ์เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง การกลับเป็นซ้ำของนิ่วในไตสูงถึงร้อยละ 50 ภายใน 5-10 ปี และเพิ่มเป็นร้อยละ 75 ภายใน 20 ปี (Shastri et al., 2023) ยิ่งไปกว่านั้น ผู้ป่วยนิ่วในไตซ้ำยังมีโอกาสเสี่ยงต่อโรคไตเรื้อรังและโรคไตเรื้อรังระยะสุดท้ายเพิ่มขึ้นถึง 1.50 และ 2.37 เท่าตามลำดับ (Shoag et al., 2015) ดังนั้น การทำความเข้าใจและป้องกันการกลับเป็นซ้ำของนิ่วในไตจึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง นิ่วในไตคืออะไร? นิ่วในไตคือการรวมตัวกันเป็นก้อนผลึกของสารประกอบเกลือแร่ที่สะสมในน้ำปัสสาวะ มักเกิดขึ้นเมื่อปัสสาวะมีความเข้มข้นของสารประกอบเกลือแร่กลุ่มที่ก่อให้เกิดนิ่วสูง เช่น แคลเซียม ออกซาเลต ฟอสฟอรัส หรือกรดยูริก หรือมีความเข้มข้นของสารประกอบเกลือแร่ที่ช่วยยับยั้งนิ่วต่ำ เช่น ซิเทรต แมกนีเซียม ตำแหน่งและชนิดของนิ่วในไต อุบัติการณ์การเกิดนิ่วในไต ความชุกของนิ่วในไตเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องทั่วโลก ในสหรัฐอเมริกาเพิ่มจากร้อยละ