การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด: ประโยชน์และขั้นตอน

การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด (early ambulation) เป็นการกระตุ้นให้ผู้ป่วยเคลื่อนไหวร่างกายและลุกลงจากเตียงภายใน 24-48 ชั่วโมงหลังการผ่าตัด ซึ่งมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการฟื้นตัวและลดภาวะแทรกซ้อน

ประโยชน์ของการลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด

การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัดมีประโยชน์ต่อระบบสำคัญต่างๆ ของร่างกาย ดังนี้:

1. ระบบไหลเวียนโลหิต:
   • ส่งเสริมการไหลเวียนเลือดไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกายได้ดีขึ้น ช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น
   • ลดความเสี่ยงของการเกิดภาวะลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำส่วนลึก (Deep Vein Thrombosis [DVT]) โดยเฉพาะบริเวณขา
   • ลดการเกิดแผลกดทับ (Pressure Ulcer)
2. ระบบหายใจ:
   • ช่วยให้ถุงลมปอดมีการขยายตัวอย่างเต็มที่ และการแลกเปลี่ยนก๊าซเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ
   • คงไว้ซึ่งการทำหน้าที่ของการหายใจ ไม่เกิดภาวะปอดแฟบ (Lung Atelectasis)
3. ระบบทางเดินอาหาร:
   • ช่วยให้ลำไส้เคลื่อนไหวได้ดี ลดปัญหาท้องผูกหรือปวดท้องจากลมในทางเดินอาหาร (Gas Pain)
   • ลดภาวะลำไส้เป็นอัมพาต (Bowel Ileus) และช่วยเพิ่มความอยากอาหาร
4. ระบบโครงร่างและกล้ามเนื้อ:
   • ช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ
   • บรรเทาอาการปวดตึงกล้ามเนื้อจากการจัดท่าระหว่างผ่าตัด

ขั้นตอนของการลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด

การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด ประกอบด้วย 2 ขั้นตอนหลัก คือ 1) การออกกำลังกายบนเตียง (Exercise in Bed) และ 2) การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด (Get Out of Bed)

การออกกำลังกายบนเตียง

เป็นการออกกำลังกายที่ผู้ป่วยควรทำทันทีที่รู้สึกตัว แม้ว่าจะอยู่ในห้องพักฟื้นหลังผ่าตัด ประกอบด้วย 4 ส่วนหลัก ได้แก่ การหายใจเข้า-ออกลึก, การไออย่างมีประสิทธิผล, การออกกำลังกายแขน-ขา และการพลิกตัว โดยมีรายละเอียดดังนี้:

1. การหายใจเข้า-ออกลึก (Deep Breathing Exercise):
   • หุบปาก สูดลมหายใจเข้าทางจมูกลึกๆ ช้าๆ นับ 1-5 ในใจ
   • เมื่อหายใจเข้าเต็มที่แล้ว ทำปากจู๋และค่อยๆ ผ่อนลมหายใจออกทางปากช้าๆ นับ 1-5 ในใจ
   • ทำซ้ำอีก 4 ครั้ง
2. การไออย่างมีประสิทธิภาพ (Effective Cough):
   • ในการหายใจเข้า-ออกลึก ครั้งที่ 5 ให้กลั้นหายใจไว้ นับ 1-5
   • แล้วไอออกจากส่วนลึกในลำคอและทรวงอก
   • ขณะไอ ให้ใช้มือประคองแผลผ่าตัดไว้ด้วย เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการฉีกขาดของแผลที่เย็บไว้
   • ที่มาภาพ:https://www.researchgate.net/publication/362915278_Whole-process_nursing_management_for_laparo-gastroscopic_esophagectomy/figures?lo=1
3. การออกกำลังแขน-ขา (Extremity Exercise): มีทั้งหมด 5 ท่า โดยเริ่มทำที่ขาขวาก่อนแล้วทำซ้ำที่ขาซ้าย
   • ขาขวา: (นอนหงาย เหยียดขาตรง ปลายเท้าแยกออกจากกันพอควร)
     • ท่าที่ 1 (ยกและงอเข่า): ยกขาขวาขึ้นสูงจากพื้นประมาณ 1 ฟุต ค่อยๆ งอเข่าทำมุมฉาก แล้วเหยียดขาตรงค้างไว้ นับ 1-3 แล้ววางขาลงบนที่นอน นับ 1 ทำซ้ำจนครบ 5 ครั้ง
     • ท่าที่ 2 (หมุนข้อเท้า): หมุนข้อเท้าขวาตามเข็มนาฬิกา ครบ 1 รอบ นับ 1 ทำซ้ำและนับจนครบ 5 รอบ
     • ท่าที่ 3 (กระดกข้อเท้า): กระดกข้อเท้าขึ้นเต็มที่ แล้วกดข้อเท้าขวาลงเต็มที่ นับ 1 ทำซ้ำและนับจนครบ 5 รอบ
     • ท่าที่ 4 (กระดกข้อนิ้วเท้า): กระดกข้อนิ้วเท้าขึ้นเต็มที่ แล้วกดข้อนิ้วเท้าขวาลงเต็มที่ นับ 1 ทำซ้ำและนับจนครบ 5 รอบ
     • ท่าที่ 5 (กางหุบนิ้วเท้า): กางนิ้วเท้าออกจากกันเต็มที่ นับ 1 และหุบกลับให้นิ้วชิดกันตามปกติ ทำซ้ำและนับจนครบ 5 รอบ
   • ขาซ้าย: ทำซ้ำท่าที่ 1-5 ตามลำดับ
4. การพลิกตัว (Turning):
   • พลิกตัวไปด้านขวามือ:
     • นอนหงายราบ งอเข่าทั้งสองข้าง
     • กดส้นเท้าทั้งสองข้างลงบนที่นอน ยกสะโพกลอยขึ้นและวางสะโพกลงทางซ้ายของเตียง
     • ใช้ข้อศอกทั้งสองข้าง ดันยกส่วนลำตัว ไหล่มาทางซ้ายของเตียง
     • วางเท้าทั้งสองข้างให้เป็นระนาบเดียวกับลำตัวและสะโพกที่ขยับมาทางซ้ายของเตียงแล้ว เหยียดขาขวาตรง
     • ใช้มือขวาเอื้อมไปจับขอบเตียงด้านขวา เหวี่ยงตัวเองมาทางขวาช้าๆ จะได้ท่านอนตะแคงขวา
   • พลิกตัวไปด้านซ้ายมือ: ทำเช่นเดียวกับการพลิกตัวไปด้านขวา แต่ทำในทิศทางตรงข้าม (ขยับสะโพกและลำตัวมาทางขวาของเตียง เหยียดขาซ้ายตรง แล้วใช้มือซ้ายเอื้อมไปจับขอบเตียงด้านซ้าย เหวี่ยงตัวมาทางซ้ายช้าๆ)

การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัด (Get Out of Bed)

เมื่อผู้ป่วยสามารถออกกำลังกายบนเตียงได้ครบถ้วน โดยไม่มีอาการหน้ามืด วิงเวียน ใจสั่น ความดันโลหิตหรือชีพจรไม่เปลี่ยนแปลงอย่างผิดปกติ ควรเตรียมลงจากเตียง โดยพยาบาลจะประเมินความพร้อมและให้ความช่วยเหลือในการลุกจากเตียงครั้งแรก

ขั้นตอนการลงจากเตียง:

1. เตรียมอุปกรณ์: พยาบาลจะจัดเก็บอุปกรณ์ที่คาอยู่กับผู้ป่วย (เช่น สายน้ำเกลือ ท่อระบายต่างๆ) ให้เข้าที่เรียบร้อย เพื่อป้องกันการถูกดึงรั้งหรือหลุดออก
2. ปรับท่าทาง: หัวเตียงจะถูกปรับขึ้นสูง จนผู้ป่วยอยู่ในท่านั่ง
3. ห้อยขาข้างเตียง: ให้ผู้ป่วยขยับตัว ห้อยขาทั้งสองข้างลงข้างเตียงในด้านที่สะดวก
4. แกว่งขา: แนะนำให้แกว่งขาช่วงล่างทั้งสองข้างไปมา ประมาณ 2-3 นาที เพื่อให้เลือดไหลเวียนไปที่ปลายขา
5. ยืนข้างเตียง: ค่อยๆ เคลื่อนตัวลงจากเตียง มายืนข้างเตียง โดยจะมีพยาบาลยืนประคองอยู่ข้างๆ
6. เริ่มเดิน:
   • หากรู้สึกใจสั่น หน้ามืด วิงเวียน ให้รีบแจ้งพยาบาลทันที
   • หากไม่มีอาการผิดปกติ ให้เริ่มก้าวเดินช้าๆ โดยอาจใช้เสาน้ำเกลือ หรืออุปกรณ์ช่วยเดิน (Walker) เป็นหลักประคองตัว
7. ระยะเวลาและระยะทาง:
   • การเดินวันแรกหลังผ่าตัด ไม่ควรหักโหม อาจเดินระยะสั้นๆ เช่น รอบเตียง ใช้เวลา 1-2 นาที
   • ในวันถัดไปจึงค่อยๆ เพิ่มระยะทางและระยะเวลา เช่น เดิน 3–4 ครั้งต่อวัน และเดินไปห้องน้ำหรือทางเดินหน้าหอผู้ป่วย

การลุกจากเตียงโดยเร็วหลังผ่าตัดเป็นส่วนสำคัญของการฟื้นตัว ผู้ป่วยควรปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์และพยาบาลอย่างเคร่งครัด เพื่อให้ร่างกายฟื้นตัวได้อย่างเต็มที่และลดความเสี่ยงจากภาวะแทรกซ้อนต่างๆ